Với ý tưởng đưa cây sen trồng trên đất lúa trũng kém hiệu quả, năm 2021, HTX hoa sen Vân Đài (xã Chí Hòa, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình) được thành lập. Dưới sự giúp đỡ, tư vấn của Viện Nghiên cứu Rau quả, HTX đã đưa vào trồng nhiều giống sen và tập trung phát triển cây sen theo chuỗi giá trị, gắn với khai thác du lịch. Các sản phẩm từ sen của HTX tạo ra đảm bảo chất lượng, an toàn, không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế cao mà còn trở thành địa điểm du lịch sinh thái hấp dẫn. Mô hình sản xuất của HTX hoa sen Vân Đài đang được nhiều người đến tham quan, học tập.

Hoạt động sản xuất và tiêu thụ của HTX sen Vân Đài

Nắm bắt được chủ trương Nghị quyết số 09 của Tỉnh ủy Thái Bình về tập trung lãnh đạo, chỉ đạo chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất trồng lúa kém hiệu quả giai đoạn 2020 - 2025, định hướng đến năm 2030, năm 2021, HTX Sen Vân Đài đã được thành lập, với ý tưởng nhân giống và phát triển cây sen để tạo ra mô hình sản xuất mới. Đại diện HTX cũng chia sẻ về các bước đi, những khó khăn, những thành công bước đầu mà HTX đã đạt được, đặc biệt với phương châm phát triển của của HTX là 3 giữ, 4 đổi, bao gồm: giữ nguyên những người nông dân, trước đây đã từng canh tác trên mảnh đất chuyển đổi; giữ nguyên hiện trạng đất, không thay đổi so với cấy lúa trước đây; giữ nguyên phong tục, truyền thống văn hóa của địa phương. Đổi mới tư duy của người nông dân; Đổi mới cơ cấu cây trồng, Đổi mới công nghệ từ trồng đến chăm sóc, thu hái, bảo quản, chế biến, thương mại sản phẩm; Đổi mới các thức tổ chức quản lý HTX một cách khoa học, gọn gàng hiệu quả. Dưới sự cố vấn của PGS, TS Đặng Văn Đông, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu rau quả kiêm Trưởng Ban hoa cây cảnh - Hội Sinh vật cảnh Việt Nam, chỉ sau một thời gian ngắn bắt tay vào quy hoạch và cải tạo, HTX đã chuyển đổi được 5ha từ đất trồng lúa kém hiệu quả sang trồng các loại sen và các loại hoa cây cảnh. Trên diện tích đó, HTX hoa sen Vân Đài đã quy hoạch được 3,7 ha đất được chia thành 16 ô nhỏ; trong đó 14 ô trồng sen và 2 ô trồng hoa súng. Diện tích đất còn lại được trồng các loại cây cảnh như: Hoa Đỗ Quyên, hoa Hồng Trà, Bạch trà, Mai Yên Tử và cây ăn quả các loại. Mỗi ô trồng sen được HTX chọn lọc trồng 1 giống sen khác nhau, bao gồm: 3 giống lấy hoa cắm cành, 3 giống lấy hoa ướp trà, 2 giống sen lấy hạt, 2 giống lấy ngó, 2 giống lấy củ và 2 giống làm cảnh. Mỗi chủng loại giống đều có những đặc điểm nổi trội với nhiều màu sắc và hương vị khác nhau nhưng đều hội tụ đủ yếu tố đó là: Đẹp và màu sắc, thơm về hương vị và bền về thời gian. Về hiệu quả kinh tế, giống sen lấy hoa cắm cành cho năng suất  40.000- 45.000 bông/1.000 m² trong vòng 6 tháng, màu sắc hoa đẹp, hoa bền, có hương thơm nhẹ. Giống sen lấy hoa ướp trà cho năng suất hoa  khoảng 40.000 bông/1.000 m²/6 tháng), có hương thơm đậm đà, đặc trưng của vị sen, có nhiều nhị (hạt gạo) để ướp chè sen. Giống sen lấy hạt: Hoa nhiều, tỷ lệ đậu quả đạt 98%, hạt to, trọng lượng hạt lớn, năng suất hạt cao, chất lượng hạt ngon, bùi, dùng để chế biến các loại sữa sen, mứt sen, bột dinh dưỡng sen, và rất nhiều sản phẩm khác. Đối với giống sen lấy ngó vì là sinh trưởng ở môi trường dưới nước nên hầu như không có sâu bệnh, mỗi cây ra rất nhiều ngó, 1 lứa trung bình thu hoạch từ 150 - 200 kg/lần/ha. Với giống sen lấy củ, sau gần 3 tháng kể từ ngày trồng cây bắt đầu cho thu hoạch củ, với sản lượng từ 9-10 tấn củ/ha, với giá bán thì 40 - 45.000 đ/kg, trung bình mỗi ha sen lấy củ cho thu nhập từ 360 đến 400 triệu đồng.  Còn đối với giống sen làm cảnh lại có 1 đặc tính là rất sai hoa, hoa lộ trên mặt lá, nhìn xa hầu như toàn thấy hoa nở, cánh hoa màu trắng, hồng, đỏ, thời gian hoa nở kéo dài từ hạ sang thu, rất thích hợp để cho khách du lịch về thăm quan, trải nghiệm.  Không chỉ các sản phẩm thô, mà các sản phẩm đã có qua sơ chế, chế biến như chè ướp sen, sữa sen, rượu sen, ngó sen, củ sen muối… cũng đã được những xã viên của HTX hoa sen Vân Đài chế biến và cung ứng ra thị trường trong và ngoài tỉnh, được nhiều du khách biết đến. Đặc biệt, HTX đã xuất khẩu sang Nhật Bản 2 tấn củ sen, đây là bước đi đầu tiên cho kế hoạch xuất khẩu sen sang thị trường nước ngoài của HTX trong tương lai.

Bên cạnh hình thức kết nối và giới thiệu sản phẩm theo hình thức truyền thống, HTX đã nhanh chóng tiếp cận thị trường thông qua các trang web, facebook... tại đây khách hàng dễ dàng tìm kiếm được thông tin và đặt mua các sản phẩm của HTX. Sau 3 năm đi vào hoạt động, HTX Sen Vân Đài đã được nhiều người dân và du khách biết đến không chỉ những sản phẩm từ sen mà còn là khu sinh thái hấp dẫn với những cảnh quan đẹp, trong lành giữa vùng quê nông thôn. Đến với nơi đây vào mua sen nở, du khách có thể chiêm ngưỡng, check in cùng với những hoa sen, hoa súng rực rỡ quyện với hương thơm ngào ngạt phủ kín trên mặt nước. 

            HTX hoa sen Vân Đài – điểm đến tham quan học tập

            Các sản phẩm từ sen của HTX tạo ra đảm bảo chất lượng, an toàn, không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế cao mà còn trở thành địa điểm du lịch sinh thái hấp dẫn, thu hút nhiều người đến tham quan, học tập.

Mới đây, Trung tâm Khuyến nông Hà Nội đã tổ chức đoàn công tác đến tham quan, học tập tại HTX, và có buổi tọa đàm, trao đổi xung quanh vấn đề chuyển đổi cơ cấu cây trồng, về phát triển các giống hoa sen gắn với du lịch, trải nghiệm. Tham dự có cố vấn HTX hoa sen Vân Đài PGS.TS. Đặng Văn Đông - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Rau quả, chuyên gia hàng đầu về hoa của Việt Nam; Ban giám đốc và thành viên HTX hoa sen Vân Đài, đại diện một số doanh nghiệp sơ chế, chế biến và tiêu thụ các sản phẩm từ sen.

Chia sẻ với đoàn, PGS.TS. Đặng Văn Đông đã giới thiệu về sự hình thành và phát triển của HTX Hoa sen Vân Đài; giới thiệu về đặc điểm của từng giống hoa sen, về các giống sen mới mà HTX Vân Đài đang thử nghiệm. Ông cũng nói về những dự kiến, kế hoạch phát triển ngành hàng hoa sen ở HTX Hoa sen Vân Đài cũng như ở miền Bắc, kế hoạch hợp tác phát triển sen 3 miền Bắc- Trung - Nam trong đó có vùng sen mới Thái Bình và thủ phủ sen Tháp Mười để đưa cây sen lên tầm cao mới.

Phát biểu tại buổi tọa đàm, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Hà Nội Vũ Thị Hương - Trưởng đoàn công tác đánh giá cao về tính khả thi của mô hình để áp dụng và triển khai tại một số địa phương của Hà Nội. Với phương châm đẩy mạnh chuyển đổi cơ cấu cây trồng, tăng năng suất trên đơn vị diện tích canh tác, Hà Nội đang khuyến khích bà con nông dân chuyển đổi một số diện tích vùng thấp trũng sản xuất kém hiệu quả, sang trồng các cây có giá trị kinh tế cao hơn, trong đó cây sen đang được hướng tới nhằm phát triển nông nghiệp gắn với du lịch trải nghiệm, du lịch sinh thái. Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Hà Nội cũng mong muốn trong thời gian tới PGS.TS. Đặng Văn Đông, Viện Nghiên cứu Rau quả có những định hướng, chuyển giao kỹ thuật, đưa các giống sen mới có hiệu quả kinh tế cao trồng tại một số địa phương trên địa bàn Hà Nội.

Qua tham quan thực tế và trao đổi tại HTX hoa sen Vân Đài, lãnh đạo UBND huyện Phú Xuyên và huyện Mỹ Đức đã được chứng kiến hiệu quả mô hình chuyển đổi cây trồng với đối tượng chủ lực là cây sen, là đối tượng thích hợp chuyển đổi hiệu quả trong sản xuất nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới tại địa phương. Lãnh đạo 2 huyện cũng mong muốn được Viện Nghiên cứu Rau quả giúp đỡ, chuyển giao kỹ thuật để huyện triển khai một số mô hình điểm trồng các loại sen giống mới, từ đó nhân ra diện rộng, nhằm phát huy những tiềm năng lợi thế của địa phương, đa dạng hóa các mô hình sản xuất, nhất là hướng đến gắn phát triển kinh tế với du lịch nông thôn. Cùng với đó, là sự hợp tác với các doanh nghiệp trong sản xuất, chế biến, kinh doanh sản phẩm từ cây sen.